Informacije o Genocidu

Genocid u Prijedoru, ili Zločini nad Bošnjacima Prijedora, također poznato i kao etničko čišćenje Prijedora, odnosi se na brojne ratne zločine počinjene za vrijeme rata u Bosni i Hercegovini od strane srpskog političkog i vojnog rukovodstva, uglavnom nad bošnjačkim civilnim stanovništvom opštine Prijedor. Nakon genocida u Srebrenici, to je drugi najveći masovni zločin počinjen tokom rata 1992-1995. godine u Bosni i Hercegovini. Prema Istraživačko-dokumentacionom centru u Sarajevu (IDC), oko 5.200 Bošnjaka i Hrvata iz Prijedora su nestali ili su ubijeni tokom perioda vršenja zločina i oko 14.000 ljudi u široj regiji Prijedora (Pounje). Do oktobra 2013. godine locirano je ukupno 96 masovnih grobnica a oko 2.100 žrtava zločina su identifikovane, uglavnom DNK analizom.

-------------------------------------------------------------------

Pozadina zločina

Nakon što su Slovenija i Hrvatska objavile deklaracije o nezavisnosti u junu 1991. godine, situacija u opštini Prijedor se naglo pogoršala. Tokom rata koji je uslijedio u Hrvatskoj, napetost između Srba i zajednice Bošnjaka i Hrvata se dodatno povećala.

Bošnjaci i Hrvati su počeli da napuštaju opštinu zbog sve većeg osjećaj nesigurnosti i straha među stanovništvom koje je bilo uzrokovano srpskom propagandom koja je sve više uzimala maha. Lokalni list "Kozarski vjesnik" je počeo objavljivati navode protiv nesrba. Srpski mediji su propagirali ideju o potrebi Srba da se naoružaju. Izrazi kao ustaše, mudžahedini i Zelene beretke su se naširoko koristi u štampi kao sinonimi za nesrpsko stanovništvo. Radio Prijedor je šire propagandu vrijeđanje Bošnjaka i Hrvata. Kao jedan od rezultata takve propagande je i preuzimanju TV predajnika na planini Kozara u avgustu 1991. godine od strane srpskih paravojnih jedinica i prekid emitovanja programa TV Sarajevo. Preko ovog predajnika preusmjeren je signal emisija iz Beograda i Banja Luke s intervjuima srpskih radikalnih političara i srpskim nacionalističkim pjesmama koje su do tada bile zabranjene.

-------------------------------------------------------------------

Politička situacija prije zločina

7. januar 1992. godine, srpski članovi Skupštine opštine Prijedor i predsjednici lokalnih opštinskih odbora SDS-a proglasili su Skupštinu srpskog naroda opštine Prijedor i počeli sa implementiranjem tajnih instrukcija koje su izdate ranije, 19. decembra 1991. godine. "Organizacija i djelovanje organa srpskog naroda u Bosni i Hercegovini u vanrednim okolnostima" bio je plan SDS-a o preuzimanju opština u BiH, kao i planovi o stvaranje kriznih štabova.

za predsjednika ove Skupštine izabran je Milomir S., kasnije osuđen pred tribunalom Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju (ICTY) zbog masovnih zločina protiv čovječnosti nad bošnjačkim i hrvatskim civilima. Zbog zločina ubistva, istrebljenja i progona nesrpskog stanovništva u Prijedoru, ovaj zločinac je pred sudom u Haagu osuđen na doživotnu kaznu koja je potvrđena 22. marta 2006. godine i preinačena na 40 godina zatvora. Deset dana kasnije, 17. januara 1992. godine, Skupština je usvojila ulazak srpskih teritorija opštine Prijedor u tzv. Srpsku autonomnu oblast Bosanska Krajina u cilju realizacije stvaranje zasebne srpske države na etnički očišćenim teritorijama.

Dana 23. aprila 1992., SDS je odlučio, između ostalog, da sve srpske paravojne jedinice odmah počnu sa realizacijom preuzimanja opštine u koordinaciji sa JNA i jedinice buduće Vojske Republike Srpske. Do kraja aprila 1992. broj policajaca tajne srpske policijske stanice Prijedor spremnih za preuzimanje vlasti u općini Prijedo narastao je na oko 1.500 naoružanih Srba.

-------------------------------------------------------------------

Preuzimanje vlasti

Izjava o preuzimanju vlasti pripremljena od strane srpskih političara iz SDS-a je pročitana na Radio Prijedoru dan nakon preuzimanja vlasti u općini Prijedor i ponavljana je tokom dana. Prilikom planiranja tih događaja predviđeno je da će 400 srpskih policajaca biti dovoljno za obavljanje tog zadatka. Pod pojmom preuzimanja vlasti podrazumijevalo se preuzimanje dužnosti predsjednika opštine, potpredsjednik opštine, direktor pošte, načelnik policije, itd

U noći sa 29. na 30. april izvršeno je preuzimanje vlasti u opštini. Zaposlenici stanice milicije i rezerve milicije su se okupili u Čirkinom Polju, dijelu grada Prijedora. Skupu su bili prisutni samo Srbi. Neki od njih su bili u vojnim uniformama. Dodijeljeni su zadaci kod preuzimanja vlasti u opštini a prisutni su podijeljeni u pet grupa. Svaka grupa od dvadesetak ljudi su imali vođu, a svakoj je naređeno da preuzme kontrolu nad određenim objektom. Jedna grupa je bila odgovorna za zgradu Skupštine općine, jedna za glavnu zgradu milicije, jedna za sudove, jedna za banke i posljednja za preuzimanje pošte.

Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju (ICTY) je zaključio da je preuzimanje vlasti od strane srpskih političara državni udar (coup d'état), koji je bio planiran i koordiniran dugo unaprijed s krajnjim ciljem stvaranja čiste srpske opštine. Ovi planovi nikada nisu bili skriveni i ostvareni su u koordiniranoj akciji srpske milicije, vojske i političkih predstavnika. Jedna od vodećih figura je bio osuđeni ratni zločinac Milomir S., koji je došao preuzeti dominantnu ulogu u političkom životu opštine

-------------------------------------------------------------------

Napad na civilno Stanovništvo

Nakon preuzimanja vlasti u opštini Prijedor, situacija među civilnim stanovništvom se uveliko promijenila. Među nesrpskim stanovništvom se osjećala napetost i strah. U značajnoj mjeri se povećalo prisustvo naoružanih srpskih jedinica u gradu Prijedoru. Naoružane osobe su se nalazile širom grada, na vrhovima visokih zgrada, na utvrđenim punktovima itd.

U predmetu Stakić, Međunarodni krivični sud u Haagu je zaključio da su mnogi ljudi ubijeni tokom napada srpske vojske na sela pretežno nastanjena Bošnjacima i mjestima širom opštine Prijedor i da se dogodilo nekoliko zločina nad Bošnjacima, te da je sveobuhvatni obrazac zločina nad Bošnjacima u opštini Prijedor koji je izvršen 1992. godine dokazan van razumne sumnje.

Propaganda

Nakon preuzimanja vlasti, Radio Prijedor je vršio propagiranje srpskih nacionalističkih ideja karakterišući istaknute nesrbe kriminalcima i ekstremistima koje bi trebalo kazniti zbog njihovog ponašanja. Jedan od primjera takve propagande je bio pogrdan način oslovljavanja nesrba pri čemu sus se koristili termini koji se koristi za upućivanje na nesrba poput mudžahedini, ustaše, Zelene beretke itd. Oba medija u gradu, i novine i radio, su prema ICTY-u širili neistine i očite laži o nesrpskim liječnicima: dr. Mirsadu Mujadžić, Bošnjaku, koji je prema srpskoj propagandi ubrizgavao drogu ženama srpske nacionalnosti čineći ih tako nesposobnim za rađanje za muške djece i dr. Željku Sikori, Hrvatu, kojeg su nazivali doktor čudovište, koji je bio optužen da je prouzrokovao pobačaje žena srpske nacionalnosi koje su nosile muško dijete te kastrirao srpske muške bebe. Osim toga, u "Kozarskom vjesniku" , u članku od 10. jula 1992. godine, dr. Osman Mahmuljin je optužen za namjernu pogrešnu medicinsku skrb nad svojim srpske nacionalnisti dr. Živkom Dukićem, nakon njegovog srčanog udara. Dr. Dukić je navodno preživio samo zato što je dr. Radojka Elenkov prekinula terapiju koju je propisao dr. Mahmuljin. Žalbe koje su se emitirale su poticale Srbe na linč nesrba. Štoviše, putem radija su se emitovale netačne i krovotvorene biografije istaknutih nesrba, uključujući i prof. Muhameda Čehajić, Mr. Crnalića, dr. Esu Sadikovića i Dr. Osmana Mahmuljin. Prema zaključku ICTY-a, slučaj presude Stakiću, Mile Mutić, direktor Kozarskog Vjesnika i novinar Rade Mutić, su redovno prisustvovali sastancima srpskih političara (lokalnih političkih autoriteta), kako bi bili informisani o sljedećim koracima kod širenje srpske propagande.

Jačanje srpskih snaga

U sedmicama nakon nasilnog preuzimanja vlasti u općini, srpske vlasti u Prijedoru su radile na jačanju svoje vojne pozicije u skladu s ranijim odlukama donešenim na najvišim nivoima. 12. maja 1992. godine, samozvana Skupština srpskog naroda uspostavlja srpsku vojsku pod vrhovnom komandom Ratka Mladića (kojem se trenutno u Hagu sudi za počinjene zločine) okupljanjem jedinica i naoružanja bivše JNA.

Major Radmilo Željaja ultimativno poziva sve građane bošnjačke nacionalnosti da predaju svoje oružje srpskoj vojsci i proglase svoju lojalnost tzv. Srpskoj Republici i da odgovore na poziv za mobilizaciju. Objavljeni ultimatum je sadržavao i prijetnju da će svaki otpor biti kažnjen. Većina civilnog bošnjačkog stanovništva udovoljila je tim zahtjevima te predala lovačke puške i pištolje sa pripadajućim dozvolama u uvjerenju da će im time biti osigurana bjezbjednost. Pretrage kuća nesrba, koje su vršili vojnici su bile učestale a pronađeno oružje je zoduzimano.

Označavanje nesrpskih kuća

Tokom kampanje etničkog čišćenja Prijedora mnogi nesrbi su smijenjeni sa svojih radnih mjesta. Opća tendencija po tom pitanju se ogleda u odluci srpskih regionalnih vlasti, odnosno Kriznog štaba srpske autonomne oblasti Krajina od 22. juna 1992. godine, koja propisuje da sva društvena poduzeća, dionička društva, državne institucije, javna komunalna preduzeća, Ministarstvo unutrašnjih poslova, i vojska srpske republike mogu zadržati u radnom odnosu samo osobe srpske nacionalnosti.

Putem radija su emitovana obavještenja prema kojem su nesrbi bili dužni objesiti bijelu platno iznad svojih domova kao demonstraciju svoje odanosti srpskim vlastima. Charles McLeod, koji je zajedno sa ECMM-om krajem augusta 1992. godine posjetio Prijedor, svjedočio je da je tokom posjete mješovitom srpsko-bošnjačkom selu vidio da su bošnjačke kuće identificirane s bijelim zastavama na krovovima. U prilog tome govori i svjedočenje Barnabasa Mayhewa (ECMM), koji je posvjedočio da su kuće Bošnjaka označene bijelim zastavama kako bi ih se razlikovalo od srpskih kuća.

Osim toga, svim nesrbima je naređeno da u javnosti obavezno nose bijele trake na nadlakticama čime su se vlasti Prijedora svojom okrutnošću izjednačili sa nacistima koji su 50-tak godina ranije taj vid označavanja civilnog stanovništva primjenili nad Jevrejima.